वैदिक साहित्य औशधिविग्यान

Abstract

सृष्ट्यादौ परमात्मना प्रस्फुट्यते स्म ज्ञानाग्निवायोरादित्यांगिरार्चतु ऋषिणामन्तकरणेषु यत दर्शनं तत् प्रसिध्धं वेदनाम्ना । अतः नामकरणमपि मोपरि विहितं ऋक्यजुसामाथर्वाः ।

प्रागैतिहासिककालात भारतीयचिन्तनपरम्परायाम् सांस्कृतिकगतिविधेः आमूलपरीक्षणम् कृत्वा यदि तर्हि प्रतीयते यत देशप्रतिभाः कालस्यानंतव्याहतप्रवाहे लोकमङ्गल उदात्तादर्श च लक्ष्यीकृत्य संदधति । सर्वोत्कृष्टप्राचीनतमश्रुतिसाहित्यैव सर्वेषाम लौकिकानां विषयाणाम उद्भवस्थानमस्ति । तेषु एक औषधिशास्त्रमपि कल्पते तरयोत्पतिः अथर्ववेदस्य शौनकीयशाखायाम तथा तस्यापराभिधानम् यातुवेदः वा भेषजवेदः ।

अथर्ववेदे प्राचूर्य वर्तते वनौषधिवर्णनस्य । जीवन- नैरुज्य- दीर्घायुकामनाभ्यः औषधिविज्ञानं वरप्रदानं अस्माकम कृते । वनौषधिविज्ञानविषये चुक्तदर्शनं अथर्वागित्स्यात्रिऋषिणाम प्रशस्यते भूरि-भूरि । किं प्रयोजनं औपध्याः ? रोगजननं आतींनाशाय नासाम ज्ञानमावश्यकं संसारयोनीमिव ।