સંસ્કૃત કાવ્યશાસ્ત્રમાં પ્રકરણ રૂપકની વિભાવના

Abstract

નાટક પછી પ્રકરણ રૂપકની ચર્ચા કરવામાં આવી છે. પ્રકરણ રૂપક નાટકથી બે પ્રકારે જુદુ પડે છે. તેમાં કથાવસ્તુ અને તેના નાયક અને નાયિકા આ બંને રીતે પ્રકરણ રૂપક ભિન્ન છે.

સંસ્કૃત સાહિત્યમાં સૌપ્રથમ ભરતમુનિએ નાટયશાસ્ત્રીય ગ્રન્થની રચના કરી છે. ભરતમુનિએ નાટયશાસ્ત્ર નામના ગ્રન્થમાં પ્રકરણ રૂપકની ચર્ચા કરી છે. તેમના પછી ઘણાં બધાં કાવ્યશાસ્ત્રીઓ થઈ ગયા અને તેમને તેમના ગ્રંથમાં પ્રકરણ રૂપકની ચર્ચા કરી છે. જેમ કે, ધનંજય જેમને ‘દશરૂપક'ની રચના કરી છે. રામચન્દ્ર–ગુણચન્દ્ર તેમને ‘નાટયદર્પણ’ની રચના કરી છે, સાગરનન્દી જેમને ‘નાટકલક્ષણરત્નકોશ' નામના ગ્રન્થની રચના કરી છે. આમ ઘણા—બધાં અલંકારશાસ્ત્રીઓએ તેમના કાવ્યશાસ્ત્રીય ગ્રંથમાં પ્રકરણરૂપકની ચર્ચા કરી છે.